Giáo Sư – Viện Sỹ Hồ Tôn Trinh, Tấm Gương Lớn Về Tài Năng, Đức Độ Trong Khoa Học Xã Hội Và Nhân Văn Việt Nam
Đại tá – ThS Hồ Thanh Hải
Phó Chủ tịch – Trưởng ban Tổ chức Hội đồng họ Hồ Việt Nam
Kính thưa các đồng chí lãnh đạo, các nhà khoa học, quý vị đại biểu, cùng toàn thể bà con, thân tộc !
Trong dòng chảy lịch sử văn hóa dân tộc, có những con người mà trí tuệ và nhân cách đã trở thành ngọn đuốc soi đường cho nhiều thế hệ. Hôm nay, tại mảnh đất Thành Sen thân thương, chúng ta cùng nhau hội tụ trong tình cảm tri ân và niềm tự hào để tưởng nhớ, tôn vinh một người con ưu tú của quê hương – Giáo sư, Viện sỹ Hồ Tôn Trinh, nhà văn hóa lớn, học giả uyên bác, niềm kiêu hãnh của dòng họ Hồ Việt Nam và cũng là niềm tự hào chung của Hà Tĩnh, của đất nước.
Trong không khí trân trọng và nghĩa tình ấy, cho phép tôi – với tư cách là Phó Chủ tịch Hội đồng họ Hồ Việt Nam – được gửi tới toàn thể quý vị lời chào trân trọng, lời kính chúc sức khỏe, hạnh phúc và thành công. Chúc buổi tọa đàm thành công tốt đẹp !
1. Về cuộc đời và sự nghiệp
Giáo sư, Viện sỹ Hồ Tôn Trinh sinh ra và lớn lên trên vùng đất học Hà Tĩnh – nơi “địa linh nhân kiệt”, sản sinh nhiều bậc trí thức, văn nhân. Ông đã sớm bộc lộ tư chất thông minh, niềm say mê học tập, để rồi trở thành một trong những gương mặt trí thức tiêu biểu của Việt Nam thế kỷ XX.
Giáo sư, Viện sỹ Hồ Tôn Trinh trưởng thành từ môi trường cách mạng và khoa học. Ông từng là cán bộ tuyên truyền, rồi cán bộ tuyên huấn của Ban Tuyên giáo Trung ương. Thông thạo tiếng Pháp, tiếng Anh, ông thuộc lớp cán bộ khoa học xã hội đầu tiên đặt nền móng cho sự hình thành và phát triển các viện nghiên cứu trực thuộc Ủy ban Khoa học xã hội Việt Nam (nay là Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam).
Trong lĩnh vực nghiên cứu văn hóa, văn học và khoa học xã hội, Giáo sư, Viện sỹ Hồ Tôn Trinh không chỉ là học giả có uy tín trong nước mà còn được ghi nhận quốc tế, xứng danh Viện sỹ nhiều Viện hàn lâm danh giá. Hàng trăm công trình của ông đã góp phần soi sáng lịch sử văn hóa dân tộc, mở ra những hướng tiếp cận mới, để lại dấu ấn sâu đậm trong giới nghiên cứu.
Hà Tĩnh – quê hương của ông, vốn nổi danh với truyền thống hiếu học và kiên cường. Chính ở nơi đây, Hồ Tôn Trinh đã thấm nhuần tinh thần văn hóa dân gian, khí phách của con người xứ Nghệ để làm giàu cho tư duy khoa học. Ông không chỉ dừng lại ở lý luận, mà còn biết kết nối văn hóa dân tộc với tinh hoa nhân loại, đưa học thuật Việt Nam ra thế giới.
Giáo sư, Viện sỹ Hồ Tôn Trinh xứng đáng được gọi là “Nhà văn hóa đất Thành Sen”, một biểu tượng trí tuệ, nhân cách, và cốt cách của vùng đất giàu truyền thống.
2. Người đặt nền móng khoa học và phương pháp luận hiện đại
Điều nổi bật nhất trong sự nghiệp của Giáo sư, Viện sỹ Hồ Tôn Trinh là sự kiên định với phương pháp luận khoa học. Ông từng khẳng định: “Phương pháp luận và ngoại ngữ là xương sống của nghiên cứu khoa học”.
Về phương pháp luận, ông vận dụng một cách sáng tạo phép biện chứng duy vật Mác-xít, tránh rơi vào cực đoan hoặc siêu hình, từ đó mở ra hướng nghiên cứu khách quan, khoa học và tiến bộ.
Về ngoại ngữ, ông là tấm gương hiếm có về tinh thần tự học suốt đời. Dù tuổi cao, ông vẫn kiên trì trau dồi tiếng Anh để có thể tiếp cận, đối thoại với học giới quốc tế. Nhờ đó, ông trở thành một trong những học giả Việt Nam đầu tiên giới thiệu khoa học xã hội và văn hóa Việt Nam ra thế giới.
Những công trình như Phương Tây, văn học và con người (1969, 1971), Con người bình thường, cuộc sống bình thường trong văn học… cho thấy ông đã mạnh dạn đi trước thời đại, mở đường cho cách nhìn mới về văn học và xã hội.
3. Nhà nghiên cứu văn học gắn với văn hóa dân tộc
Giáo sư, Viện sỹ Hồ Tôn Trinh luôn quan niệm: “Trong lịch sử văn hóa nhân loại, không một dân tộc nào tồn tại và phát triển nhờ dựa vào văn hóa nước ngoài”.
Trong các công trình như Văn học, ngọn nguồn và sáng tạo (1979), Về khoa học và nghệ thuật phê bình văn học (1980), Đối thoại văn học (1986), Từ ký hiệu học đến thi pháp học (1992, 1997)… ông đều đặt văn hóa dân tộc làm gốc rễ, đồng thời mở rộng giao lưu với tinh hoa nhân loại.
Ông được tôn vinh là “Nhà ký hiệu học tiên phong ở Việt Nam” nhờ sự vận dụng sáng tạo lý thuyết ký hiệu học và thi pháp học của phương Tây vào nghiên cứu văn học Việt Nam. Qua đó, ông vừa giới thiệu văn hóa dân tộc ra thế giới, vừa đưa những thành tựu khoa học quốc tế về phục vụ cho việc đổi mới nghiên cứu văn học trong nước.
4. Một nhân cách khoa học mẫu mực
Bên cạnh tài năng khoa học, Giáo sư, Viện sỹ Hồ Tôn Trinh còn là một tấm gương lớn về đạo đức.
Ông nổi bật bởi đức khiêm tốn: dù đã là Viện sĩ nước ngoài của Viện Hàn lâm Khoa học Hungari, được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh (1996), được ghi danh trong nhiều từ điển danh nhân quốc tế, nhưng ông vẫn tự nhận công trình của mình chỉ là những nỗ lực nhỏ bé “bày tỏ nguyện vọng tha thiết”.
Ông giàu tình nhân ái: luôn cảm thông, chia sẻ với đồng nghiệp và học trò; phê phán thói hẹp hòi, đố kỵ trong giới khoa học; kiên quyết bảo vệ sự công bằng, khách quan trong công tác đánh giá, đào tạo nhân tài.
Có thể nói, ông không chỉ cống hiến tri thức, mà còn hiến dâng cả nhân cách, tấm lòng cho sự nghiệp khoa học và giáo dục.
5. Ý nghĩa và bài học cho hôm nay
Sự nghiệp của GS Hồ Tôn Trinh để lại cho chúng ta nhiều bài học quý:
Phải coi trọng phương pháp luận và ngoại ngữ như công cụ không thể thiếu của nhà khoa học trong thời kỳ hội nhập quốc tế.
Phải gắn nghiên cứu với bản sắc văn hóa dân tộc, lấy văn hóa dân tộc làm gốc, đồng thời mở rộng giao lưu, tiếp thu tinh hoa nhân loại.
Phải rèn luyện nhân cách khoa học, đặt lợi ích chung của dân tộc và cộng đồng lên trên danh lợi cá nhân.
Kính thưa Quý vị !
Hơn một thế kỷ đã trôi qua kể từ ngày GS Hồ Tôn Trinh chào đời, và đã hơn một thập kỷ ông rời xa chúng ta, nhưng tư tưởng, sự nghiệp và nhân cách của ông vẫn còn nguyên giá trị. Đó là nguồn động lực tinh thần to lớn để thế hệ hôm nay tiếp tục xây dựng nền khoa học xã hội và nhân văn Việt Nam hiện đại, giàu bản sắc, sánh vai với học giới quốc tế.
6. Ý nghĩa đối với dòng họ Hồ Việt Nam
Đối với họ Hồ Việt Nam, Giáo sư, Viện sỹ Hồ Tôn Trinh là một niềm tự hào lớn lao. Truyền thống họ Hồ khởi nguồn từ Đức Nguyên Tổ Trạng nguyên Hồ Hưng Dật ở Nghệ An. Đời nối đời, qua các triều đại, những danh nhân, các bậc hiền tài như Hồ Khước, Hồ Tông Thốc, Hồ Quý Ly, Hồ Nguyên Trừng, Hồ Sỹ Dương, Hồ Xuân Hương, Quang Trung – Nguyễn Huệ - Hồ Thơm, Hồ Học Lãm, Hồ Tùng Mậu… và đặc biệt trong thời đại Hồ Chí Minh nhiều danh nhân đã có những đóng góp to lớn cho đất nước.
Trong dòng chảy ấy, Hồ Tôn Trinh là một viên ngọc sáng – tỏa rạng trí tuệ Việt Nam, khẳng định vị thế của hậu duệ họ Hồ trên trường văn hóa học thuật.
Hội đồng họ Hồ Việt Nam xác định: việc nghiên cứu, gìn giữ và lan tỏa di sản của Giáo sư không chỉ là trách nhiệm đối với giới khoa học, mà còn là nghĩa vụ thiêng liêng của con cháu trong dòng tộc. Đây là tấm gương sáng để các thế hệ họ Hồ noi theo, tiếp tục phát huy truyền thống “hiếu học – trung nghĩa – cống hiến”.
Kính thưa quý vị !
Một trong những giá trị bền vững mà cộng đồng họ Hồ đã và đang gây dựng, chính là việc hình thành và phát huy mô hình nghiên cứu, học tập và noi gương tiền nhân. Đây không chỉ là một phương thức để giữ gìn lịch sử dòng tộc, mà còn là một mô hình văn hóa – giáo dục có sức sống lâu dài, góp phần nâng tầm ý thức và bản lĩnh của con cháu trong thời đại mới.
Trong nhiều năm qua, cộng đồng họ Hồ Việt Nam đã có nhiều hoạt động cụ thể:
Nghiên cứu, biên soạn gia phả, lịch sử dòng họ: Nhiều công trình đã được thực hiện công phu, không chỉ ghi lại tên tuổi, công trạng của tổ tiên, mà còn phản ánh được tinh thần hiếu học, cần cù, nghĩa khí của con cháu họ Hồ qua các thế hệ.
Tổ chức các buổi tọa đàm, hội thảo, xuất bản sách, chuyên khảo về những danh nhân kiệt xuất họ Hồ – trong đó Giáo sư, Viện sĩ Hồ Tôn Trinh là một điển hình – đã góp phần lan tỏa tinh thần học tập, thái độ lao động khoa học nghiêm túc, cũng như nhân cách mẫu mực cho nhiều thế hệ.
Phong trào khuyến học, khuyến tài: Hội đồng họ Hồ các cấp duy trì quỹ học bổng, tổ chức vinh danh học sinh – sinh viên xuất sắc, coi việc học hành, thi cử thành đạt là cách tri ân và tiếp nối truyền thống của cha ông.
Các hoạt động tri ân và hành hương về cội nguồn: trùng tu từ đường, dựng bia đá, lập nhà thờ họ, tổ chức giỗ Tổ, không chỉ là nghi lễ tâm linh mà còn là dịp giáo dục con cháu về đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, tạo sự gắn kết cộng đồng bền chặt.
Có thể thấy, mô hình nghiên cứu – học tập – noi gương tiền nhân này đã trở thành một “dòng chảy âm thầm nhưng mạnh mẽ” trong cộng đồng họ Hồ. Nó vừa là sự tiếp nối, vừa là sự sáng tạo: tiếp nối ở chỗ giữ gìn di sản tinh thần của tiền nhân; sáng tạo ở chỗ biết biến di sản ấy thành động lực cho con cháu học tập, rèn luyện, trưởng thành trong xã hội hiện đại.
Mô hình này đã đạt được những kết quả tuyệt vời, đó là:
Bồi đắp tinh thần ngưỡng vọng tổ tiên, để mỗi người con họ Hồ, dù ở quê nhà hay phương xa, đều thấy mình thuộc về một cội nguồn chung, cùng chia sẻ niềm tự hào và trách nhiệm.
Nuôi dưỡng niềm tin và tinh thần tự tôn dòng tộc, khích lệ con cháu phấn đấu, noi gương các bậc tiền nhân để “vinh danh tiên tổ, ích nước lợi dân”.
Góp phần củng cố tình đoàn kết cộng đồng, tạo nên sức mạnh tinh thần của cả đại tộc, để cùng nhau gắn bó, tương trợ và phát triển.
Và trên tầm vóc rộng hơn, nó cũng chính là một đóng góp cho nền văn hóa Việt Nam, bởi khi một dòng họ biết cách gìn giữ, phát huy truyền thống thì đó cũng là một mảnh ghép quan trọng trong bức tranh chung của văn hóa dân tộc.
Trong bối cảnh hội nhập toàn cầu hiện nay, mô hình này càng trở nên cấp thiết. Nó giúp thế hệ trẻ họ Hồ không bị cuốn trôi trong cơn lốc của toàn cầu hóa, mà luôn biết mình có một điểm tựa tinh thần vững chắc – đó là truyền thống dòng tộc. Từ điểm tựa ấy, họ tự tin vươn lên học tập, nghiên cứu, sáng tạo, khẳng định mình trên nhiều lĩnh vực, đồng thời vẫn giữ trọn bản sắc văn hóa Việt Nam.
Chúng ta có thể khẳng định: phát huy mô hình nghiên cứu, học tập và noi gương tiền nhân chính là cách cộng đồng họ Hồ “tự làm giàu cho tâm hồn mình”, nuôi dưỡng niềm tin, khát vọng, bản lĩnh, để không chỉ làm rạng danh dòng họ mà còn góp phần xây dựng quê hương, đất nước phồn vinh trong kỷ nguyên hội nhập.
Cuộc đời và sự nghiệp của Giáo sư, Viện sỹ Hồ Tôn Trinh đã để lại dấu ấn sâu sắc trong khoa học và văn hóa Việt Nam. Ông vừa là nhà trí thức lớn của dân tộc, vừa là niềm tự hào của họ Hồ.
Hội đồng họ Hồ Việt Nam chúng tôi sẽ phối hợp cùng các cơ quan khoa học, văn hóa tiếp tục nghiên cứu, xuất bản, quảng bá các công trình của Giáo sư.
Xây dựng các hoạt động tri ân, tôn vinh, để hình ảnh và tư tưởng của ông lan tỏa trong cộng đồng.
Khuyến khích thế hệ trẻ trong họ Hồ noi gương, tiếp bước trên con đường học tập và phụng sự Tổ quốc.
Noi gương Giáo sư – Viện sĩ Hồ Tôn Trinh, con cháu họ Hồ hôm nay và mai sau nguyện tiếp bước… làm rạng danh dòng tộc, góp phần xây dựng quê hương, đất nước ngày càng giàu mạnh, văn minh.
Xin mượn hai câu thơ để kết lại tham luận hôm nay:
“Thành Sen tỏa ngát hương quê,
Ngọc trong cõi học, khắc ghi muôn đời.”
Kính thưa quý vị đại biểu, các nhà khoa học, cùng toàn thể bà con, thân tộc!
Bài phát biểu của tôi hôm nay chỉ là đôi dòng tri ân và sẻ chia, chắc chắn chưa thể nói hết được tầm vóc, giá trị và công lao to lớn của Giáo sư, Viện sỹ Hồ Tôn Trinh đối với văn hóa dân tộc và niềm tự hào của dòng họ.
Nhân dịp này, thay mặt Hội đồng họ Hồ Việt Nam, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban Tổ chức tọa đàm, tới các cơ quan, đơn vị, các nhà khoa học và quý vị đại biểu đã dành thời gian, tâm huyết cùng nhau nhìn lại, tôn vinh và lan tỏa di sản của Giáo sư.
Xin kính chúc quý vị đại biểu, các vị khách quý sức khỏe dồi dào, hạnh phúc và thành công. Chúc buổi tọa đàm thành công tốt đẹp !
Xin trân trọng cảm ơn !
Đoàn đại biểu Hồ Đại Tộc Tam Công về dự Toạ đàm khoa học: Giáo sư - Viện Sĩ Hồ Tôn Trinh - Nhà văn hoá đất Thành Sen
Nguyễn Nhật Thanh |
9 giờ
Nguyễn Nhật Thanh |
10 giờ
Nguyễn Nhật Thanh |
1 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
3 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
3 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
4 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
5 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
7 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
9 giờ
Nguyễn Nhật Thanh |
3 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
4 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
8 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
14 ngày
.png)
![[Trải nghiệm] Lập trình Sáng tạo (Scratch JR)](https://hotocvietnam.vn/datafiles/287/2025-04/thumbs-laptrinh-sangtao-17455554405593.png)
![[Trải nghiệm] Starters Special English](https://hotocvietnam.vn/datafiles/287/2025-04/thumbs-starters-special-english-17455554051946.png)
![[Trải nghiệm] Foundation English](https://hotocvietnam.vn/datafiles/287/2025-04/thumbs-foundation-english-17455553779848.png)
![[Trải nghiệm] Early Childhood English](https://hotocvietnam.vn/datafiles/287/2025-04/thumbs-early-childhood-english-17455553512240.png)
